AI đang xuất hiện ở khắp nơi trong các chiến lược doanh nghiệp. Từ báo cáo thường niên, bài phát biểu của CEO cho đến các dự án chuyển đổi số, AI gần như luôn được nhắc đến như một ưu tiên không thể thiếu. Tuy nhiên, giữa kỳ vọng và thực tế đang tồn tại một khoảng cách lớn. Trong khi nhiều tổ chức đầu tư mạnh cho AI, chỉ một số ít thực sự chuyển hóa được công nghệ này thành lợi thế cạnh tranh bền vững.
Một nghiên cứu toàn cầu mới của NTT DATA đã phác họa rõ ràng bức tranh phân hóa đó. Dựa trên khảo sát 2.567 lãnh đạo cấp cao tại 35 quốc gia và 15 ngành, báo cáo cho thấy chỉ 15% doanh nghiệp đáp ứng đủ tiêu chí để được xếp vào nhóm dẫn đầu về AI. Nhóm này không chỉ triển khai AI ở quy mô lớn, mà còn ghi nhận tăng trưởng doanh thu và biên lợi nhuận vượt trội so với phần còn lại.
Phát hiện này đặt ra một câu hỏi quan trọng: nếu AI đã phổ biến đến vậy, điều gì khiến chỉ một nhóm nhỏ thực sự thắng cuộc?
AI không thất bại, doanh nghiệp thất bại trong cách tổ chức AI
Một trong những thông điệp xuyên suốt của nghiên cứu là: thất bại của AI trong doanh nghiệp hiếm khi đến từ công nghệ. Các mô hình ngày càng mạnh, dữ liệu ngày càng phong phú, hạ tầng ngày càng dễ tiếp cận. Vấn đề nằm ở cách doanh nghiệp tổ chức, định vị và vận hành AI.
Ở phần lớn tổ chức, AI vẫn được xem như một dự án công nghệ. Nó thường bắt đầu từ phòng IT, đội data hoặc một nhóm đổi mới sáng tạo, với kỳ vọng “thử trước, thành công thì nhân rộng”. Cách tiếp cận này có thể tạo ra những kết quả ban đầu, nhưng hiếm khi đủ sức mở rộng và duy trì lâu dài. Ngược lại, ở các doanh nghiệp dẫn đầu, AI được đặt ở trung tâm của chương trình nghị sự chiến lược, gắn trực tiếp với tăng trưởng, hiệu quả và khả năng cạnh tranh. Đây cũng là lý do vì sao NTT DATA nhấn mạnh rằng trách nhiệm với AI đã thuộc về phòng họp hội đồng quản trị, chứ không còn là câu chuyện thuần túy của công nghệ.
Ông Yutaka Sasaki, Chủ tịch kiêm CEO Tập đoàn NTT DATA, nhận định rằng AI đang tái định nghĩa cách con người và máy móc cùng nhau tạo ra giá trị. Điều này buộc doanh nghiệp phải nhìn AI như một năng lực tổ chức, thay vì một công cụ hỗ trợ.
Chiến lược AI: điểm phân tách giữa dẫn đầu và tụt lại
Hầu hết doanh nghiệp đều tuyên bố có chiến lược AI. Tuy nhiên, nghiên cứu cho thấy chất lượng và độ rõ ràng của chiến lược mới là yếu tố tạo ra khác biệt. Ở nhóm chưa thành công, chiến lược AI thường mang tính chung chung: áp dụng AI để tăng năng suất, cải thiện trải nghiệm khách hàng, hoặc hỗ trợ ra quyết định. Những mục tiêu này không sai, nhưng quá rộng và thiếu trọng tâm, dẫn đến việc triển khai dàn trải, khó đo lường giá trị.
Trong khi đó, các doanh nghiệp dẫn đầu tiếp cận AI theo hướng khác. Họ xem AI là động lực tăng trưởng cốt lõi, và từ đó điều chỉnh chiến lược kinh doanh để phù hợp với vai trò này. Thay vì triển khai AI ở nhiều bộ phận cùng lúc, họ chọn lọc một số lĩnh vực có khả năng tạo ra giá trị vượt trội, rồi tái thiết kế toàn bộ quy trình xoay quanh AI.
Báo cáo của NTT DATA mô tả cách tiếp cận này như một bánh đà tăng trưởng. Những khoản đầu tư ban đầu mang lại kết quả sớm, giúp củng cố niềm tin của lãnh đạo và tổ chức. Niềm tin đó dẫn đến đầu tư sâu hơn, từ đó AI được tích hợp ngày càng chặt chẽ vào hoạt động cốt lõi. Theo thời gian, vòng lặp này tự củng cố và tạo ra lợi thế khó sao chép.
AI chỉ tạo ra giá trị khi được thiết kế lại từ gốc
Một điểm khác biệt quan trọng khác nằm ở cách các doanh nghiệp dẫn đầu triển khai AI trong hệ thống hiện hữu. Thay vì “gắn thêm” các tính năng AI vào những ứng dụng cũ, họ tái xây dựng các ứng dụng và quy trình quan trọng với AI được tích hợp ngay từ lõi.
Cách làm này đòi hỏi nhiều nỗ lực hơn trong ngắn hạn, nhưng mang lại tác động sâu hơn. AI không chỉ hỗ trợ một bước trong quy trình, mà thay đổi cách quy trình đó vận hành. Điều này giúp doanh nghiệp khai thác được nhiều giá trị hơn và chuẩn bị nền tảng cho lợi ích dài hạn. Ngược lại, những doanh nghiệp chỉ bổ sung AI như một lớp phủ thường gặp khó khăn khi mở rộng. AI bị giới hạn bởi kiến trúc cũ, dữ liệu phân mảnh và quy trình thiếu linh hoạt. Kết quả là các dự án AI dễ rơi vào tình trạng “pilot kéo dài”, khó chuyển hóa thành lợi ích tài chính rõ ràng.
Thực thi: khoảng cách giữa kế hoạch và kết quả
Chiến lược đúng chỉ là điều kiện cần. Nghiên cứu của NTT DATA cho thấy khả năng thực thi mới là yếu tố quyết định liệu AI có tạo ra kết quả hay không. Các doanh nghiệp dẫn đầu đầu tư mạnh vào hạ tầng an toàn và có khả năng mở rộng, đủ sức xử lý khối lượng công việc AI ngày càng lớn. Trong nhiều trường hợp, họ điều chỉnh hoặc nội địa hóa hạ tầng để đáp ứng các yêu cầu về bảo mật dữ liệu, AI riêng tư hoặc AI chủ quyền. Song song đó, họ chủ động tháo gỡ các điểm nghẽn trong hệ thống – từ công nghệ, quy trình cho đến cơ cấu tổ chức – để đội ngũ có thể triển khai AI mà không bị cản trở. Điều này giúp AI không chỉ tồn tại trong các dự án thử nghiệm, mà đi vào vận hành thực tế.
AI không thay thế con người, mà tái định nghĩa vai trò con người
Một trong những lo ngại lớn nhất khi triển khai AI là tác động đến lực lượng lao động. Tuy nhiên, nghiên cứu cho thấy các doanh nghiệp dẫn đầu không tiếp cận AI theo hướng thay thế con người. Thay vào đó, họ áp dụng cách tiếp cận “expert-first”. AI được sử dụng để hỗ trợ những nhân sự giàu kinh nghiệm, giúp họ tập trung vào các công việc có giá trị cao hơn. Các tác vụ phức tạp, lặp lại hoặc tốn thời gian được giao cho AI, trong khi con người giữ vai trò phán đoán, sáng tạo và ra quyết định.
Cách làm này không chỉ nâng cao hiệu quả, mà còn giúp giảm sự phản kháng nội bộ. Khi nhân viên thấy AI giúp họ làm việc tốt hơn thay vì đe dọa vị trí của họ, mức độ chấp nhận AI trong tổ chức tăng lên đáng kể.
Ứng dụng AI là một quá trình thay đổi dài hạn
Nghiên cứu cũng nhấn mạnh rằng các doanh nghiệp dẫn đầu không xem việc triển khai AI là một dự án ngắn hạn. Họ coi đó là một quá trình thay đổi tổ chức kéo dài, đòi hỏi quản trị thay đổi bài bản. Điều này bao gồm truyền thông rõ ràng về mục tiêu và vai trò của AI, đào tạo liên tục để nâng cao năng lực cho nhân sự, và xây dựng các cơ chế hỗ trợ việc sử dụng AI trong công việc hàng ngày. Nhờ đó, AI không bị “bỏ quên” sau giai đoạn đầu, mà trở thành một phần quen thuộc của cách tổ chức vận hành.
Quản trị AI: nền tảng để mở rộng an toàn
Một yếu tố then chốt khác là quản trị AI. Các doanh nghiệp dẫn đầu thường tập trung hóa việc giám sát AI, phân định rõ trách nhiệm và trao quyền cho các vai trò cấp cao như Giám đốc AI (Chief AI Officer). Những cơ chế này giúp doanh nghiệp cân bằng giữa đổi mới và kiểm soát rủi ro, đặc biệt khi AI ngày càng tham gia sâu vào các quyết định quan trọng. Quản trị hiệu quả không làm chậm triển khai AI, mà ngược lại, giúp doanh nghiệp mở rộng AI với mức độ tự tin cao hơn.
Vai trò của đối tác trong hành trình AI
Nghiên cứu của NTT DATA cũng cho thấy các doanh nghiệp dẫn đầu hiếm khi đi một mình. Họ chủ động hợp tác với các đối tác bên ngoài, từ nhà cung cấp công nghệ đến chuyên gia tư vấn, và sẵn sàng áp dụng những mô hình hợp tác gắn kết kết quả với thành công chung. Cách tiếp cận này giúp doanh nghiệp tăng tốc triển khai AI, đồng thời tránh được những sai lầm tốn kém trong giai đoạn đầu. Quan trọng hơn, nó cho phép doanh nghiệp tập trung vào những lĩnh vực tạo ra giá trị chiến lược, thay vì sa đà vào các vấn đề kỹ thuật thuần túy.
Ông Abhijit Dubey, CEO kiêm Giám đốc AI toàn cầu của NTT DATA, cho rằng sau khi chiến lược AI đã được liên kết chặt chẽ với chiến lược kinh doanh, bước đi hiệu quả nhất là chọn một hoặc hai lĩnh vực tạo ra giá trị vượt trội, rồi tái thiết kế chúng từ đầu đến cuối với AI. Chính sự tập trung này giúp các doanh nghiệp dẫn đầu biến các dự án thử nghiệm thành lợi nhuận thực sự.
AI đang tạo ra khoảng cách ngày càng lớn
Kết luận của nghiên cứu là một cảnh báo rõ ràng. Khi AI bước vào giai đoạn trưởng thành hơn, khoảng cách giữa nhóm dẫn đầu và phần còn lại không những không thu hẹp, mà còn có xu hướng mở rộng. AI không còn là câu hỏi “có nên dùng hay không”, mà là doanh nghiệp sẵn sàng thay đổi đến mức nào để khai thác AI một cách hiệu quả. Trong bối cảnh đó, AI trở thành phép thử cho năng lực tổ chức, khả năng lãnh đạo và mức độ sẵn sàng tái cấu trúc của mỗi doanh nghiệp.
