AI nên làm việc gì – Con người nên làm việc gì? Phân định 80/20 vai trò AI và con người trong công việc hiện đại.

Trong vài năm trở lại đây, ứng dụng AI đã trở thành một phần không thể thiếu trong quá trình chuyển đổi số của doanh nghiệp. Từ phân tích dữ liệu, tự động hóa quy trình đến hỗ trợ ra quyết định, công nghệ AI đang giúp tổ chức làm việc nhanh hơn, nhiều hơn và với chi phí thấp hơn. Tuy nhiên, khi AI ngày càng được đưa sâu vào vận hành, một câu hỏi lớn bắt đầu xuất hiện: vai trò của AI và con người trong công việc nên được phân định như thế nào cho đúng?

Thực tế cho thấy, không ít doanh nghiệp tập trung mạnh vào việc triển khai công nghệ, nhưng lại bỏ ngỏ việc thiết kế lại vai trò con người. AI được giao ngày càng nhiều việc, thậm chí tham gia vào những quyết định quan trọng, trong khi con người dần bị đẩy về vai trò giám sát hình thức. Điều này dẫn đến một nghịch lý: AI và con người trong công việc hiện đại cùng tồn tại, nhưng ranh giới trách nhiệm ngày càng mờ nhạt, kéo theo rủi ro về quản trị và hiệu quả dài hạn.

Bài viết này tập trung làm rõ phân định vai trò AI và con người theo tư duy 80/20: AI đảm nhiệm phần lớn các công việc xử lý, phân tích và tự động hóa, trong khi con người giữ vai trò quyết định, định hướng và chịu trách nhiệm. Việc xác định đúng AI nên làm việc gì, con người nên làm việc gì không chỉ giúp tận dụng tối đa sức mạnh của công nghệ, mà còn là điều kiện then chốt để chuyển đổi số diễn ra bền vững và có kiểm soát.

Vì sao cần phân định rõ vai trò AI và con người ngay lúc này? 

Sự bùng nổ của công nghệ AI đang đẩy nhanh quá trình chuyển đổi số trong hầu hết các tổ chức. AI không còn dừng lại ở vai trò thử nghiệm hay hỗ trợ cục bộ, mà đã trở thành một phần trực tiếp của vận hành hằng ngày: từ xử lý dữ liệu, giám sát rủi ro, tối ưu chi phí cho đến hỗ trợ ra quyết định. Trong bối cảnh đó, câu hỏi không còn là có nên ứng dụng AI hay không, mà là vai trò của AI và con người trong công việc nên được phân định như thế nào để không tạo ra rủi ro ngầm.

AI đang làm tốt hơn con người ở tốc độ và quy mô như thế nào?

Điểm vượt trội nhất của ứng dụng AI nằm ở khả năng xử lý khối lượng dữ liệu lớn với tốc độ cao và tính liên tục. AI có thể làm việc không ngừng nghỉ, không phụ thuộc vào thời gian hay trạng thái con người, và đặc biệt hiệu quả trong những môi trường dữ liệu phức tạp.

Trong thực tế doanh nghiệp, AI đang dần đảm nhiệm tốt hơn con người ở các nhóm công việc như:

• Xử lý và tổng hợp dữ liệu từ nhiều nguồn khác nhau trong thời gian ngắn.

• Đối chiếu, kiểm tra, phát hiện sai lệch hoặc bất thường trong dữ liệu.

• Theo dõi liên tục các chỉ số, giao dịch hoặc hành vi lặp lại mà con người khó kiểm soát thủ công.

Chính sự khác biệt này khiến AI và con người trong công việc hiện đại không còn cạnh tranh trực tiếp, mà bắt đầu phân hóa vai trò. AI ngày càng phù hợp với các tác vụ mang tính quy mô, lặp lại và dựa trên dữ liệu, trong khi con người khó có thể duy trì hiệu quả ở những công việc này nếu làm thủ công.

Khi AI làm nhanh hơn 5–10 lần, vấn đề không còn là hiệu suất

Khi AI giúp doanh nghiệp tăng tốc độ xử lý công việc lên nhiều lần, hiệu suất không còn là thước đo duy nhất. Vấn đề cốt lõi chuyển sang cách doanh nghiệp hiểu và tổ chức lại vai trò con người trong hệ thống mới.

Nhiều tổ chức rơi vào trạng thái nhầm lẫn:

• Tăng tốc xử lý được xem như đồng nghĩa với quản trị tốt hơn.

• Các đề xuất từ AI dần được coi là “đúng mặc định”.

• Vai trò con người bị thu hẹp vào việc giám sát hình thức hoặc xác nhận kết quả.

Sự nhầm lẫn này khiến phân định vai trò AI và con người trở nên mờ nhạt. AI có thể tối ưu theo dữ liệu quá khứ, nhưng không hiểu đầy đủ bối cảnh chiến lược, mục tiêu dài hạn hay những đánh đổi phi số liệu. Nếu con người không giữ vai trò chủ động trong tư duy và phán đoán, hiệu suất cao có thể che giấu những rủi ro quản trị nghiêm trọng.

Không phân vai rõ ràng: AI càng mạnh, rủi ro càng lớn

Rủi ro lớn nhất không đến từ việc AI sai, mà đến từ việc quyết định bị tự động hóa một cách âm thầm. Khi AI ngày càng chính xác và quen thuộc, con người có xu hướng dựa dẫm vào kết quả mà không còn đặt câu hỏi ngược lại cho hệ thống.

Điều này dẫn đến một chuỗi hệ quả nguy hiểm:

• Quyền quyết định dần chuyển từ con người sang hệ thống mà không có tuyên bố rõ ràng.

• Trách nhiệm bị “pha loãng” khi không ai thực sự đứng ra chịu trách nhiệm cuối cùng.

• Sai sót chỉ được nhận ra khi hậu quả đã xảy ra, nhưng không xác định được ai phải chịu trách nhiệm.

Trong bối cảnh AI và con người trong công việc hiện đại gắn bó ngày càng chặt chẽ, việc không thiết kế lại ranh giới vai trò sẽ khiến doanh nghiệp vừa phụ thuộc sâu vào công nghệ, vừa thiếu nền tảng quản trị vững chắc. Vì vậy, phân định rõ AI làm gì và con người làm gì không còn là vấn đề tối ưu hiệu suất, mà là yêu cầu sống còn để kiểm soát rủi ro trong thời đại AI.

AI nên làm việc gì? 80% công việc AI làm tốt hơn con người 

Khi nói đến vai trò của AI và con người trong công việc, sai lầm phổ biến nhất của doanh nghiệp là đặt câu hỏi theo hướng “AI có thay thế được con người không?”. Trên thực tế, câu hỏi đúng phải là: AI nên được giao những nhóm công việc nào để phát huy lợi thế vượt trội của nó, và đâu là phần việc con người không nên tiếp tục làm thủ công.

Trong bối cảnh ứng dụng AI ngày càng sâu rộng, AI không phải được thiết kế để “thông minh như con người”, mà để làm tốt hơn con người ở những công việc mang tính dữ liệu, lặp lại và quy mô lớn. Đó chính là 80% công việc mà AI có thể đảm nhiệm hiệu quả hơn nếu được giao đúng vai.

AI làm tốt nhất ở các công việc xử lý dữ liệu và phát hiện bất thường

Lợi thế cốt lõi của công nghệ AI nằm ở khả năng xử lý dữ liệu với tốc độ và độ bao phủ mà con người khó theo kịp. AI không chỉ tổng hợp thông tin nhanh, mà còn có khả năng nhận ra những “điểm lệch” rất nhỏ trong hệ thống dữ liệu phức tạp.

Trong thực tế vận hành, AI đặc biệt phù hợp với các nhóm công việc như:

• Phân tích dữ liệu lớn từ nhiều nguồn khác nhau trong thời gian ngắn.

• Đối chiếu số liệu, phát hiện sai lệch, giao dịch bất thường hoặc xu hướng lệch chuẩn.

• Giám sát liên tục các chỉ số tài chính, vận hành hoặc hành vi người dùng theo thời gian thực.

Những công việc này nếu giao cho con người không chỉ tốn thời gian mà còn dễ bỏ sót, đặc biệt khi dữ liệu tăng nhanh trong quá trình chuyển đổi số. Đây là lý do AI ngày càng chiếm ưu thế trong phần việc nền tảng của tổ chức.

AI phù hợp với tự động hóa quy trình lặp lại và tiêu chuẩn hóa

Một phần lớn công việc trong doanh nghiệp mang tính lặp lại, theo quy trình cố định và ít cần đến phán đoán chủ quan. Khi con người tiếp tục làm những việc này, hiệu quả không chỉ thấp mà còn làm lãng phí nguồn lực.

AI phát huy hiệu quả rõ rệt khi được giao:

• Tự động hóa các bước xử lý theo quy trình chuẩn.

• Tổng hợp báo cáo định kỳ, cập nhật dữ liệu theo lịch.

• Theo dõi KPI, tiến độ và đưa ra cảnh báo khi có dấu hiệu bất thường.

Ở đây, AI và con người trong công việc hiện đại không nên cạnh tranh vai trò. AI đảm nhận phần việc vận hành lặp lại, giúp con người thoát khỏi những tác vụ mang tính cơ học để tập trung vào tư duy và quyết định.

AI nên dừng ở mức “đề xuất”, không phải “quyết định”

Một điểm rất quan trọng trong phân định vai trò AI và con người là giới hạn quyền của AI trong quá trình ra quyết định. AI có thể phân tích dữ liệu quá khứ, mô phỏng kịch bản và đưa ra các phương án tối ưu dựa trên thuật toán, nhưng AI không hiểu đầy đủ bối cảnh con người đang đối mặt.

AI nên được giao các nhiệm vụ như:

• Đề xuất kịch bản dựa trên dữ liệu lịch sử.

• Mô phỏng nhiều phương án và dự báo hệ quả ngắn hạn.

• Cung cấp thông tin để hỗ trợ con người ra quyết định nhanh hơn.

Tuy nhiên, việc lựa chọn phương án cuối cùng vẫn phải thuộc về con người. Khi doanh nghiệp để AI vượt qua ranh giới này, rủi ro không nằm ở việc AI sai, mà ở việc không còn ai chịu trách nhiệm khi quyết định sai.

Vì sao 80% công việc nên giao cho AI nhưng không giao quyền?

Nhìn ở góc độ quản trị, 80% công việc AI đảm nhiệm chủ yếu nằm ở tầng vận hành và hỗ trợ. AI giúp tổ chức làm việc nhanh hơn, chính xác hơn và có khả năng mở rộng tốt hơn, nhưng quyền quyết định và trách nhiệm không thể được tự động hóa.

Nếu tóm lại vai trò 80% của AI trong doanh nghiệp, có thể gói gọn ở ba điểm:

• Làm nhanh hơn con người trong xử lý và phân tích dữ liệu.

• Làm đều và ổn định hơn con người ở các quy trình lặp lại.

• Hỗ trợ con người bằng thông tin, không thay thế tư duy và phán đoán.

Chỉ khi hiểu rõ AI nên làm gì và dừng ở đâu, doanh nghiệp mới thực sự tận dụng được sức mạnh của công nghệ mà không đánh mất nền tảng quản trị. Đây cũng là bước đệm quan trọng để chuyển sang phần còn lại của mô hình 80/20: 20% công việc con người không thể giao cho AI, nơi giá trị quản trị thực sự được quyết định.

Con người nên làm việc gì? 20% còn lại quyết định hiệu quả quản trị

Khi ứng dụng AI ngày càng sâu trong tổ chức, một nghịch lý thường xuất hiện: AI làm được rất nhiều việc, nhưng doanh nghiệp lại không rõ con người còn giữ vai trò gì ngoài việc “theo dõi hệ thống”. Trên thực tế, 20% công việc còn lại – phần việc không thể giao cho AI – mới chính là nơi tạo ra khác biệt giữa một tổ chức vận hành hiệu quả và một tổ chức lệ thuộc vào công nghệ.

Trong AI và con người trong công việc hiện đại, con người không cạnh tranh với AI ở tốc độ hay khả năng xử lý dữ liệu, mà giữ vai trò không thể thay thế ở tư duy, trách nhiệm và phán đoán.

Con người phải đặt mục tiêu, bối cảnh và tiêu chí cho AI

AI chỉ tối ưu tốt khi con người xác định đúng mục tiêu. Nếu mục tiêu sai, AI sẽ tối ưu rất nhanh… theo hướng sai. Đây là điểm mà công nghệ AI không thể tự làm được, dù thuật toán có phức tạp đến đâu.

Vai trò cốt lõi của con người ở giai đoạn này bao gồm:

• Xác định mục tiêu kinh doanh, ưu tiên chiến lược và giới hạn chấp nhận rủi ro.

• Đặt bối cảnh cho dữ liệu: đâu là điều quan trọng, đâu là tín hiệu nhiễu.

• Thiết kế tiêu chí đánh giá để AI không chỉ tối ưu ngắn hạn mà phá hủy giá trị dài hạn.

Nếu thiếu vai trò này, phân định vai trò AI và con người chỉ tồn tại trên lý thuyết. Trên thực tế, AI sẽ trở thành người “định hướng ngầm” cho tổ chức mà không ai kiểm soát.

Con người là người ra quyết định cuối cùng và chịu trách nhiệm

Một nguyên tắc quan trọng trong vai trò của AI và con người trong công việc là:
AI có thể đề xuất, nhưng con người phải quyết định và chịu trách nhiệm.

Những quyết định liên quan đến chiến lược, tài chính, nhân sự hay đạo đức không thể được giao hoàn toàn cho hệ thống, bởi:

• AI không hiểu đầy đủ hệ quả xã hội, pháp lý và con người của quyết định.

• AI không chịu trách nhiệm khi quyết định sai.

• AI không thể cân nhắc những yếu tố “không có trong dữ liệu”.

Con người cần giữ quyền quyết định ở những tình huống:

• Lựa chọn phương án cuối cùng giữa nhiều kịch bản AI đề xuất.

• Chấp nhận hoặc từ chối rủi ro trong bối cảnh cụ thể.

• Điều chỉnh quyết định khi môi trường thay đổi nhanh, dữ liệu chưa kịp phản ánh.

Đây là lý do vì sao dù AI và con người trong công việc hiện đại cùng tồn tại, trách nhiệm cuối cùng không bao giờ được tự động hóa.

Con người kiểm soát rủi ro, đạo đức và giới hạn của AI

Một phần quan trọng khác của 20% công việc con người là kiểm soát những gì AI không nên làm, chứ không chỉ những gì AI có thể làm. Khi AI được đưa vào vận hành sâu, rủi ro không chỉ đến từ sai sót kỹ thuật, mà còn từ việc sử dụng vượt quá giới hạn.

Con người cần đảm nhiệm các vai trò như:

• Xác định ranh giới đạo đức và pháp lý cho ứng dụng AI.

• Giám sát các quyết định có tác động lớn đến con người và tổ chức.

• Can thiệp khi AI đưa ra kết quả “đúng về số liệu nhưng sai về giá trị”.

Trong quá trình chuyển đổi số, nhiều doanh nghiệp đầu tư mạnh vào công nghệ nhưng thiếu cơ chế kiểm soát con người, dẫn đến việc AI vận hành hiệu quả về mặt kỹ thuật nhưng gây tổn hại dài hạn về quản trị.

Vì sao 20% công việc của con người lại quyết định 80% chất lượng quản trị?

20% công việc của con người không nhiều về khối lượng, nhưng có tác động quyết định. Đây là phần việc định hình cách tổ chức sử dụng AI, chấp nhận rủi ro và chịu trách nhiệm trước kết quả.

Có thể tóm gọn vai trò 20% của con người trong mô hình 80/20 như sau:

• Định hướng mục tiêu và bối cảnh cho AI hoạt động.

• Ra quyết định cuối cùng và chịu trách nhiệm.

• Kiểm soát rủi ro, đạo đức và giới hạn của công nghệ.

Chỉ khi con người giữ vững vai trò này, phân định vai trò AI và con người mới thực sự có ý nghĩa. Ngược lại, nếu con người rút lui khỏi 20% công việc cốt lõi này, doanh nghiệp dù có công nghệ AI hiện đại đến đâu cũng khó tránh khỏi rủi ro quản trị trong dài hạn.

Phân định vai trò AI và con người theo mô hình 80/20 như thế nào?

Sau khi xác định AI nên làm việc gì và con người nên làm việc gì, vấn đề tiếp theo – và cũng là khó nhất trong chuyển đổi số – là làm sao thiết kế một mô hình phân vai rõ ràng để AI và con người cùng vận hành hiệu quả mà không chồng chéo hoặc lệ thuộc. Mô hình 80/20 không phải là tỷ lệ cứng nhắc về khối lượng công việc, mà là cách phân tầng quyền lực và trách nhiệm trong tổ chức.

80% vận hành giao cho AI, nhưng không giao quyền quyết định

Trong AI và con người trong công việc hiện đại, AI nên được đặt ở tầng vận hành và hỗ trợ, nơi sức mạnh về dữ liệu và tốc độ được phát huy tối đa. Tuy nhiên, sai lầm phổ biến của nhiều doanh nghiệp là giao luôn cả quyền quyết định cùng với công việc cho AI, dẫn đến hiện tượng “tự động hóa quyền lực”.

Để tránh điều này, doanh nghiệp cần phân định rõ:

• AI được quyền xử lý, phân tích, đề xuất và cảnh báo.

• AI không được quyền đưa ra quyết định cuối cùng đối với các vấn đề có tác động lớn.

• Mọi quyết định quan trọng phải có điểm “dừng” để con người xem xét và phê duyệt.

Cách tiếp cận này giúp vai trò của AI và con người trong công việc được tách bạch: AI làm nhanh và đều, con người giữ quyền kiểm soát và chịu trách nhiệm.

20% chiến lược và phán đoán phải giữ lại cho con người

20% công việc còn lại không nằm ở số lượng, mà nằm ở mức độ ảnh hưởng. Đây là phần việc liên quan trực tiếp đến định hướng, đánh đổi và hậu quả dài hạn – những yếu tố mà công nghệ AI không thể tự hiểu hay tự gánh trách nhiệm.

Con người cần giữ quyền chủ động ở:

• Các quyết định chiến lược và thay đổi định hướng.

• Những tình huống không có đủ dữ liệu quá khứ hoặc mang tính bất định cao.

• Các quyết định liên quan đến con người, đạo đức và văn hóa tổ chức.

Khi 20% này bị bỏ trống hoặc bị giao cho AI, doanh nghiệp có thể vận hành rất trơn tru trong ngắn hạn, nhưng dễ mất kiểm soát trong dài hạn.

Thiết kế lại quy trình thay vì “cài AI vào quy trình cũ”

Một sai lầm lớn trong ứng dụng AI là giữ nguyên quy trình cũ rồi gắn thêm AI vào như một lớp công nghệ bổ sung. Điều này khiến vai trò AI và con người chồng chéo, không rõ trách nhiệm và khó kiểm soát rủi ro.

Cách tiếp cận đúng trong phân định vai trò AI và con người là:

• Xác định rõ bước nào trong quy trình giao cho AI xử lý.

• Xác định rõ điểm kiểm soát bắt buộc của con người.

• Làm rõ ai chịu trách nhiệm khi kết quả sai, dù sai do AI hay do con người.

Quy trình chỉ thực sự hiệu quả khi mỗi bước đều có chủ thể chịu trách nhiệm rõ ràng, không có “vùng xám” giữa AI và con người.

Nhận diện các dấu hiệu doanh nghiệp đang phân vai AI sai

Để đánh giá nhanh mức độ đúng–sai trong mô hình 80/20, doanh nghiệp có thể tự đặt một số câu hỏi phản biện:

• AI đang đưa ra đề xuất hay đang ngầm quyết định thay con người?

• Con người có thực sự hiểu và kiểm soát được logic của AI hay chỉ tin vào kết quả?

• Khi xảy ra sai sót, có xác định được rõ ai chịu trách nhiệm hay không?

Nếu câu trả lời cho các câu hỏi này không rõ ràng, rất có thể doanh nghiệp đang ứng dụng AI nhanh hơn năng lực quản trị của chính mình.

80/20 không phải là công thức kỹ thuật, mà là tư duy quản trị

Cuối cùng, cần nhấn mạnh rằng mô hình 80/20 không nhằm mục tiêu tối đa hóa việc giao việc cho AI, mà nhằm bảo vệ vai trò cốt lõi của con người trong tổ chức. AI càng mạnh, yêu cầu về quản trị, trách nhiệm và phán đoán của con người càng cao.

Khi AI và con người trong công việc hiện đại được phân vai đúng:

• AI trở thành năng lực vận hành mạnh mẽ.

• Con người trở thành năng lực quản trị không thể thay thế.

Đây chính là nền tảng để doanh nghiệp bước vào kỷ nguyên AI một cách chủ động, có kiểm soát và bền vững.

Doanh nghiệp thường sai ở đâu khi phân vai AI và con người?

Trong thực tế ứng dụng AI và chuyển đổi số, rất nhiều doanh nghiệp không thất bại vì thiếu công nghệ AI, mà vì phân vai sai giữa AI và con người. Những sai lầm này thường không bộc lộ ngay, nhưng tích tụ dần thành rủi ro quản trị lớn.

Nhầm lẫn giữa “dùng AI” và “quản trị AI”

Sai lầm phổ biến nhất là coi AI đơn thuần là một công cụ kỹ thuật. Doanh nghiệp đầu tư hệ thống, dữ liệu, mô hình, nhưng không thiết kế lại cấu trúc quản trị tương ứng.

Hệ quả thường thấy:

• AI được đưa vào vận hành nhưng không ai chịu trách nhiệm cuối cùng về kết quả.

• Quyết định dần dựa vào hệ thống, nhưng không có cơ chế phản biện ngược.

• Khi xảy ra sai sót, lỗi bị đẩy cho “hệ thống” thay vì con người.

Ở đây, vấn đề không nằm ở năng lực AI, mà nằm ở việc vai trò của AI và con người trong công việc không được xác lập từ đầu.

Giao nhầm việc cho AI, giữ con người làm việc máy móc

Một nghịch lý khác trong AI và con người trong công việc hiện đại là:
AI được giao những việc cần phán đoán, còn con người lại tiếp tục làm các tác vụ lặp lại.

Điều này xảy ra khi:

• AI tham gia sâu vào quyết định chiến lược mà không có “điểm dừng” cho con người.

• Con người vẫn phải tổng hợp, nhập liệu, đối chiếu thủ công.

• Tư duy phân vai không thay đổi dù công nghệ đã thay đổi.

Kết quả là doanh nghiệp vừa không tận dụng được sức mạnh của AI, vừa làm xói mòn vai trò con người – đúng phần 20% tạo ra giá trị quản trị.

Không thiết kế lại quy trình và trách nhiệm

Nhiều tổ chức triển khai AI bằng cách “cài thêm” vào quy trình cũ. Quy trình thì cũ, nhưng tác nhân tham gia lại thay đổi, dẫn đến chồng chéo vai trò.

Dấu hiệu của sai lầm này gồm:

• Không rõ bước nào AI xử lý, bước nào con người quyết định.

• Không có checkpoint bắt buộc cho con người ở các khâu nhạy cảm.

• Không xác định rõ ai chịu trách nhiệm khi kết quả sai.

Trong bối cảnh phân định vai trò AI và con người không rõ ràng, rủi ro không đến từ một quyết định sai, mà từ việc không ai chịu trách nhiệm cho quyết định đó.

Kết luận

Trong công việc hiện đại, câu hỏi không còn là AI có thay thế con người hay không, mà là vai trò của AI và con người trong công việc được phân định ra sao. AI phát huy sức mạnh ở tốc độ, dữ liệu và tự động hóa, giúp doanh nghiệp làm việc nhanh và hiệu quả hơn trong quá trình ứng dụng AI và chuyển đổi số. Tuy nhiên, hiệu suất cao chỉ thực sự có ý nghĩa khi con người vẫn giữ vai trò định hướng, phán đoán và kiểm soát.

Mô hình 80/20 cho thấy rõ ranh giới cốt lõi: AI đảm nhiệm phần lớn công việc vận hành, còn con người chịu trách nhiệm cho các quyết định và hệ quả dài hạn. Khi AI và con người trong công việc hiện đại được đặt đúng vị trí, công nghệ AI trở thành năng lực hỗ trợ mạnh mẽ, chứ không phải yếu tố thay thế vai trò quản trị. Đây chính là điều kiện để doanh nghiệp tận dụng AI một cách bền vững và có kiểm soát.